Integracja sensoryczna

Metoda integracji sensorycznej stworzona jest dla dzieci o prawidłowym rozwoju, ale mających trudności z organizacją zachowania oraz mających specyficzne problemy w uczeniu się. Jest też metodą wspomagającą dzieci z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, niepełnosprawnościami sprzężonymi np.: MPD, Autyzm, Asparger, Zespół Downa.

Integracja sensoryczna (SI) jest procesem neurologicznym, dzięki któremu nasz mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak, równowaga, ruch), opracowuje je oraz odpowiada adekwatną reakcją.

Integracja sensoryczna kształtuje się już w okresie płodowym dziecka. Niestety nie zawsze kształtuje się w sposób prawidłowy co zakłóca rozwój ruchowy, emocjonalny i poznawczy dziecka oraz procesy uczenia się.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej

Zaburzenia integracji sensorycznej są związane z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców sensorycznych takich systemów jak: czuciowego – dotykowego (układ ten odpowiada za wrażenia płynące z dotyku po powierzchni skóry, wrażenia z ucisku, bólu, temperatury) i propioceptywnego (to układ, który odbiera wrażania z mięśni, ścięgien i stawów, uaktywniany przy mocniejszym docisku), przedsionkowego (układ ten odpowiada za odbiór wrażeń pochodzących z każdego rodzaju ruchu, wywołanych zmianą położenia ciała w przestrzeni, a szczególnie głowy), słuchowego, wzrokowego, węchowego, smakowego.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej najczęściej przekładają się na:

• trudności w uczeniu się - kłopoty z czytaniem, zapamiętywaniem, pisaniem, ortografią
• brak chęci do nauki - niska motywacja i samoocena
• trudności w zachowaniu
• trudno się koncentruje, łatwo rozprasza
• zbytni spokój, powolność wykonywanych codzienne czynności, np. odrabianie lekcji, ubieranie się itp.
• ma trudności w przepisywaniu z tablicy, często robi błędy, myli się, zamienia litery i cyfry
• podczas siedzenia ma trudności z utrzymaniem prawidłowej, pionowej pozycji ciała, podpiera rękoma głowę, pokłada się na stole itp.
• często przyjmuje pozycję głową w dół
• ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy
• ma słabą koordynację i opóźniony rozwój ruchowy: ruchy dziecka są niezgrabne, często przewraca się, szybko się męczy, przewraca napotkane sprzęty, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie
• kłopoty z koncentracją uwagi
• nadmierna ruchliwość i nerwowość
• nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD, ADD)
• nadwrażliwość lub zbyt mała wrażliwość na bodźce - wzrokowe, słuchowe, dotykowe
• nadwrażliwość na ruch - negatywna reakcja na ruch
• ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem się, zwłaszcza zapinaniem guzików, sznurowaniem butów
• wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie
• ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów – preferuje dania papkowate
• wycofywanie społeczne, dziecko źle się czuje w zatłoczonych miejscach
• ma trudności ze skupieniem uwagi
• ma zaburzony rozwój schematu, percepcji ciała
• ma trudności z naśladowaniem ruchu
• niechętnie chodzi boso po trawie, piasku, unika brudzenia rąk
• brak przyjemności z zabaw ruchowych, na świeżym powietrzu
• nie lubi zajęć sportowych: rzucanie i łapanie piłki jest dla niego trudnym zadaniem, jest niezgrabne ruchowo, ma kłopoty z rzucaniem do celu
• problemy motoryczne: cięcie nożyczkami, rysowaniem po śladzie
• myli stronę prawą i lewą, kierunki góra-dół, myli podobne litery, np. b-p, d-p, cyfry
• jest nadmiernie ruchliwe, nie może usiedzieć w jednym miejscu; ma trudności w utrzymaniu koncentracji na zadaniu, jest nadruchliwe, pobudzone psychoruchowo
• ma trudności z wyciszeniem się, trudności z zasypianiem, samoregulacją
• ma problemy z wyciszeniem się przed spaniem, odracza moment zaśnięcia, często przebudza się w nocy
• omija naturalne przeszkody w terenie
• zapomina polecenia, ma trudności w ich wykonaniu
• niewłaściwie trzyma w rękach przedmioty codziennego użytku tj. nożyczki, sztućce, przybory do pisania
• ma trudności z wycinaniem nożyczkami, zbyt mocno trzyma i naciska na kredki, ołówki
• w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu
• przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością: omija huśtawki, wchodzenie i schodzenie po schodach, często trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi, wchodzi po schodach dostawiając nogi do siebie na każdym stopniu, nie lubi wspinać się na drabinki, zjeżdżalnie, unika huśtania się, karuzeli
• nagłe dotknięcie, popchnięcie dziecka wywołuje duży lęk i reakcję obronną niewspółmierną do siły bodźca
• na ubrudzenie się, niektóre faktury ubrania i pożywienia reaguje awersyjnie
• ma kłopoty z czytaniem , robi to wolniej, gubi się, trudno się koncentruje, łatwo się rozprasza
• siada na krześle niezgrabnie, zdarza się, że spada
• ma problemy w samodzielnym myciu się, korzystaniu z toalety
• jest nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, drażliwe, niekonsekwentne w reakcjach
• jest labilne emocjonalnie, często wpada w silne emocje
• drobne urazy, zadrapania wywołują gwałtowną reakcję i długotrwałe narzekania, płacz
• nabycie nowej umiejętności wymaga od dziecka wielu prób i powtórzeń, np.: jazda na rowerze, rolkach
• nowych aktywności fizycznych np. :jazda na rowerze, pływanie uczy się długo i z mozołem a czasem mimo wysiłku nie udaje mu się ich opanować
• podczas gimnastyki lub rytmiki wielu ćwiczeń nie jest w stanie wykonać
• podczas swobodnych zabaw ruchowych - nie może dotrzymać kroku rówieśnikom
• ma słabe wyczucie odległości - często staje zbyt blisko innych ludzi, przedmiotów
• nie lubi dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem
• nie lubi turlać się po podłodze, podskakiwać, robić fikołków, karuzeli lub przeciwnie – uwielbia to
• bardzo często chodzi na palcach, kręci się wokół własnej osi
• ma zakłócony rozwój opanowania czynności samoobsługowych związanych z jedzeniem
• ogólna dezorganizacja działania
• lubi wpadać na ludzi, przedmioty, czuje potrzebę mocnych wrażeń, czasami niebezpiecznych
• ma problem z regulacją siły jakiej ma użyć do wykonywania zadania
• dziecku często przytrafiają się przykre przygody tj. rozlanie herbaty, strącenia przedmiotów, rozsypanie cukru itp., nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci, często się potyka
• dziecko trudno jest skłonić do współpracy z dorosłym lub współdziałania z innymi dziećmi
• często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz otaczającej przestrzeni
• podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości
• sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy
• nie ma dominacji jednej ręki
• uwielbia ruch, poszukuje go, cały czas dąży do niego
• jest stale w ruchu – biega, skacze, często zmienia pozycję ciała
• w porównaniu do innych dzieci czy wymagań sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno
• bywa uparte, negatywistyczne
• okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku;
• nie lubi czesania włosów, mycia głowy, obcinania paznokci, mycia zębów
• ma kłopoty ze staniem na jednej nodze, przeskakiwaniem przez niewielkie przeszkody
• nie lubi bawić się plasteliną, gliną, malować palcami
• odwrotnie wkłada buty, bluzki, swetry, spodnie
• drażnią go metki, ubrania z golfem, woli nosić bluzy z długimi rękawami, obcisłe ubrania
• mówi niewyraźnie, niechętnie, mało
• trzeba powtarzać mu kilka razy polecenia, wydaje się, że nie słyszy, nie uważa
• źle toleruje wykonywanie czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, np. mycie twarzy, smarowanie kremem, czyszczenie uszu, mycie zębów, obcinanie paznokci
• ma trudności z tolerowaniem stałych dźwięków, np. szum fal, szum klimatyzacji
• nie lubi zapachów, których inni nie zauważają
• często skarży się na hałasy, które nie przeszkadzają innym np. dźwięk odkurzacza, suszarki, miksera itp.

Diagnoza

Zanim rozpoczniemy terapię integracji sensorycznej dziecka trzeba przeprowadzić dokładną diagnozę. Diagnozę procesów integracji sensorycznej może dokonać certyfikowany terapeuta integracji sensorycznej. Na jej podstawie opracowany jest indywidualny plan terapii dla dziecka, wskazówki terapeutyczne dla rodziców, które realizują w domu oraz wskazówki dla osób pracujących z dzieckiem. Diagnoza zajmuje zazwyczaj trzy spotkania.

Diagnoza procesów integracji sensorycznej składa się z:

• wywiadu z rodzicami – dotyczy przebiegu ciąży, porodu, rozwoju dziecka w okresie niemowlęcym – czasu osiągania „kamieni milowych” w obszarze rozwoju ruchowego, poznawczego, mowy oraz stan zdrowia – przebyte choroby, informacje i opinie innych specjalistów
• Testów Południowokalifornijskich – oceniają takie funkcje jak: planowanie ruchu, różnicowanie wrażeń dotykowych, praksje oralne, naśladownictwo ruchowe, równowagę, koordynację wzrokowo – ruchową
• Prób z obserwacji klinicznej - oceniają między innymi odruchy, napięcie mięśniowe, pracę oczu, lateralizację, poziom pobudzenia
• Obserwacji swobodnego zachowania dziecka – reakcja dziecka na proponowane zadania z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu
• Kwestionariusza sensomotorycznego dziecka – rodzice wypełniają szczegółowo kwestionariusz dotyczący funkcjonowania dziecka w życiu codziennym, ponieważ to oni są najlepszymi obserwatorami rozwoju swojego syna czy córki i oni mogą dostrzec problemy, które przejawiają się w codziennych czynnościach

Diagnoza procesów integracji sensorycznej powinna być pisemna i zawiera:

• Opis wyników Testów Południowokalifornijskich i Obserwacji Klinicznej z podaniem wartości liczbowych oraz najważniejszych danych z wywiadu z rodzicami
• Problemy zgłaszane przez rodziców
• Opisanie zdiagnozowanych zaburzeń dziecka oraz powiązanie problemów zgłaszanych przez rodziców z wynikami badań
• Ramowy program terapii
• Zalecania – wskazówki dla rodziców do pracy w domu, zalecane konsultacje i badania u lekarzy i specjalistów

Trzeba pamiętać, że nie wszystkie dzieci podlegają w całości wyżej wymienionej procedurze badania. Każda diagnoza procesów integracji sensorycznej jest bardzo indywidualna. Zależy ona od wieku, rodzaju i nasileń zaburzeń, współpracą i kontaktem z dzieckiem. Narzędzia, którymi dysponuje terapeuta pozwalają na rozpoznanie i zdiagnozowanie dziecka oraz wprowadzenie programu terapeutycznego.

Terapia

Terapia Integracji Sensorycznej może być prowadzona przez certyfikowanego terapeutę Integracji sensorycznej tylko na podstawie diagnozy. Terapia polega na właściwym dawkowaniu odpowiednich bodźców sensorycznych i jest określana jako „naukowa zabawa”. Przez tą zabawę np. skoki na trampolinie, huśtanie na platformie czy hamaku, jazda na deskorolce u dziecka zachodzi integracja bodźców zmysłowych co usprawnia pracę systemu nerwowego, która poprawia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu oraz poprawia uczenie się. Na zajęciach terapeuta stymuluje zmysły dziecka, pracuje nad motoryką małą i dużą, koordynacją wzrokowo - ruchową oraz percepcją słuchową, dostarcza również bodźców wzrokowych, słuchowych, węchowych i dotykowych. Terapia ma za zadanie wyhamować i ograniczyć bodźce, które powodują nadwrażliwość sensoryczną lub dostarczyć takich bodźców sensorycznych, które powodują podwrażliwość sensoryczną. Praca z dzieckiem trwa od 1do 2 lat i odbywa się w specjalnie przystosowanej i wyposażonej do tego sali. Terapia Integracji Sensorycznej kierowana jest do dzieci z trudnościami w uczeniu się, wykorzystywana jest w pracy z dziećmi z problemami rozwojowymi ale można ją z powodzeniem stosować w przypadku niepełnosprawności intelektualnej, ruchowej, autyzmu itd.